[ Pobierz całość w formacie PDF ]
wpływie hormonów tropowych na inne gruczoły. Trzecie piętro - to znane nam
gruczoły hormonalne: i - przysadka mózgowa (w części wydzielania hormonów nie-
tropowych), 162
i4
,_ _,s i ~W i
- Podwzgórze _ PaYsadka Tarczyca i przytarc - GBSica - Nadnercza - wY~P
Langefiansa (w uzv Y Gai
- ~~Y Gaar~)
14. Rozmieszczenie gruczołów hormonalnych
- szyszynka mózgowa,
- gruczoł tarczowy (tarczyca), - gruczoły przytarczyczne, - grasica, - trzustka,
- nadnercza - część korowa, - nadnercza - część rdzenna,
- gonady: jajniki u kobiet i jądra u mę\czyzn.
mózgowa
Kiedyś uznawano przysadkę za gruczoł nadrzędny w stosunku do indych. Dziś rola
przysadki została nieco zdegradowana: jest ona pięErem pośrednim między
podwzgórzem a innymi gruczołami. Niekie 163
dy w literaturze mówi się, \e jest ona "primus inter pares". Myśl jednak, \e
wyjątkowość przysadki w gronie innych gruczołów jest niewątpliwa. Przysadka to
pojedynczy gruczoł wielkości ziarna du\ej fasoli (lekarze lubią takie
"botaniczne" określenia). Jest ona wa\na, więc i lokalizację ma szczególną.
Przysadka "siedzi" na grubej strukturze kostnej, zwanej siodełkiem tureckim, u
podstawy jamy czaszki. Ta struktura jest potę\nym wałem obronnym od dołu - od
części trzewnej czaszki. Na przysadce "siedzi" całe mózgowie, a jeszcze wy\ej
znajdują się kostne powłoki czaszki. Tak więc przysadka ma uprzywilejowane
poło\enie i uraz jej jest właściwie niemo\liwy. Ujmując rzecz anatomicznie,
przysadka składa się z trzech części. Czynnościowo składa się z dwu części -
wydzielającej hormony tropowe i wydzielającej hormony oddziałujące ju\
bezpośrednio na tkanki. Hormony tropowe wydzielane przez przysadk4 pobudzają do
wydzielania inne gruczoły. Znamy hormony:- tyreotropowy ("tarczyco-zwrotny") --
pobudzający tarczycę,- adreno-kortyko-tropowy (ACTH) - pobudzający gruczołkory
nadnerczy, - gonadotropowe - pobudzające ró\ne funkcje wydzielnicze jąder u
mę\czyzn i jajników u kobiet. W zakresie hormonów tropowych mamy do czynienia z
tzw. sprzę\eniem zwrotnym. Na przykład niski poziom hormonu tarczycowego we krwi
powoduje pobudzenie przysadki i w efekcie wyrzucenie do krwi hormonu
tyreotropowego. Hornu~n ten, opłukując komórki wydalnicze tarczycy, pobudza je
do wydzielania hormonu. Je\eli tylko jest to mo\liwe, a w tym przypadku
potrzebna jest dostateczna ilość jodu, poziom hormonu tarczycy we krwi podnosi
się. To podwy\szone wydzielanie powoduje z kolei określoną reperkusję.
Przysadka, poinformowana o tym, \e jest ju\ dość hormonu tarczycy we krwi,
przestaje wydzielać hormon tropowy. I w ten sposób zostaje utrzymany po\ądany
poziom. Jest to ustawiczne balansowanie, są to naprzemienne fazy pobudzenia i
hamowania ró\nych pięter wydzielania. Ale jest to mechanizm na tyle doskonały,
\e w normalnych warunkach ilość hormonu jest utrzymywana na oczekiwanym i
optymalnym poziomie. Podwzgórze Ptat przedni priysadki ` i11~;~ il ~ _
Hortaony korowe
_ _ _ _ _ _ ty
I Kortykotropina Somatotropina
_ i
Dziecko Kora nadnerczy
'~ f Tyroksyna
Tyreotropina Prolaktyna
Grucxoty sutkowe Tarczyca
Testosteron Estrogen _ _
_.. t____ , ~,i ~ j;,
J$~ Jajttiki
15. Schemat przedstawiający nadrzędną rolę przedniego płata przysadki mózgoi
współzale\ność z innymi gruczołami oraz tkankami wytwarzającymi hormony 1
przerywaną zaznaczono działanie związane z ujemnym sprzę\eniem zwrotnym: szośe
gruczołów docelowych wytwarza własne hormony, które działają na wyanie hormonów
tropowych przez przysadkę) Sprzę\enie zwrotne dotyczy nie tylko układu
przysadka-gruczoł końcowy. Przysadka jest tu często tylko piętrem pośrednim w
układzie: podwzgórze - przysadka - gruczoł końcowy. Analogicznie ~o regulacji
funkcji tarczycy wygląda regulacja innych hormonów, dla których istnieje układ
tropowy w przysadce-podwzgórzu. 164 165
Hormony nie-tropowe przysadki
Jest ich kilka, nas jednak interesuje - z punktu widzenia rozwoju - wa\ny hormon
wzrostu, zwany hormonem somatotropowym. Ta nazwa sugeruje, \e to hormon z grupy
tropowych. Tak nie jest. Choć wszystkie gruczoły hormonalne poprzez swoje
wydzielan e oddziałują na inne gruczoły, to jednak nie jest to układ tropowy w
sensie hormonów przysadki wy\ej omawianych. Hormon wzrostu stanowi bardzo
zło\oną strukturę białkową. Jego budowa jest znana, ale synteza chemiczna bardzo
trudna. W leczeniu jesteśmy skazani ciągle jeszcze na preparaty uzyskiwane z
tkanek organizmów \ywych. Kłopot polega na tym, \e działanie hormonu wzrostu
jest ograniczone do gatunku. Hormon wzrostu otrzymywany z przysadek zwierząt nie
działa u człowieka. Hormon wzrostu jest regulatorem wielu reakcji biochemicznych
zachodzących w ustroju. Między innymi oddoiałuje on na tkankę chrzęstną,
pobudzając ją do zwiększonej przcrniany materii - przyswajania, a przez to
powoduje jej rozrost. Fakt rośnięcia jest więc stymulowany, regulowany przez
przysadkę. Na pierwszym etapie rozwoju "kości" są to struktury zbudowane i
tkanki chrzęstnej. Ta właśnie tkanka rozrasta się pod wpływem hormonu wzrostu. W
procesie rozwoju rozrastanie się kości mufie odbywać się tak\e inaczej - poprzez
odkładanie się zmineralizowanych elementów kostnych pod błoną okostnową. Ten typ
wzrastania jest jednak znacznie powolniejszy i odbywa się poza wpływem hormonu
wzrostu. Rozwój szkieletu polega na jego wzroście, a tak\e na zmianie jego
struktury. W chrząstkach przyszłych kości pojawiają się ogniska mineralizacji,
tzw. jądra kostnienia. W tkance odkładają się sole wapniowo-fosforowe. Przebieg
tej mineralizacji mo\na obserwować za pomocą zdjęć rentgenowskich. Istnieje
stały gatunkowy porządek pojawiania się jąder kostnienia. Jądra te, rozrastając
się, powoli zmieniają całą strukturę chrzęstną w kostną. Wzrastanie odbywa się
głównie dzięki rozrostowi kości długich. W typowej kości długiej zazwyczaj
powstają trzy jądra kostnienia, odpowiadające podziałowi kości na trzy elementy:
trzon oraz dwie nasady. Jądra kostnienia z wiekiem rozrastają się, zajmując
coraz więcej miejsca. W pewnym wieku kość składa się ju\ ze struktury
zmineralizowanej, chocia\ na y są jeszcze oddzielone od trzonu warstwą tkanki
chrzęstnej ąstkami nasadowymi lub wzrostowymi. Otó\ dokąd istnieją te ąstki,
człowiek mo\e jeszcze rosnąć. W póznej fazie dojrzewa a chrząstki nasadowe
zanikają i wtedy wzrastanie staje się prakeznie niemo\liwe. Jedna z metod
badania rozwoju biologicznego polega na oznaaniu jąder kostnienia i obecności
chrząstek nasadowych w kośch długich. Są opracowane atlasy pomagające ocenić
"wiek kost", czyli fazy i stopień zaawansowania procesu kostnienia. Określee
"wieku kostnienia" mo\e być obiektywnym miernikiem rozwoju ologicznego, a tak\e
metodą diagnozy w zaburzeniach rozwoju, orzeniach gruczołów hormonalnych itp.
Wspomniałem o współzale\ności czynnościowej poszczególnych ttrmonów. Jej
przykładem mo\e być właśnie proces wzrastania. Wiey, \e synergistycznie
(współdziałająco) z hormonem wzrostu wpływa a rozwój chrząstek nasadowych hormon
tarczycy. Jeszcze ciekawszy ~est związek hormonu wzrostu i androgenów (patrz -
hormony płcio~ve). Otó\ androgeny, wydaje si4, tak\e działają synergistycznie.
~1N małym stę\eniu pobudzają chrząstki wzrostowe do rozwoju. Tylko ~e
[ Pobierz całość w formacie PDF ]