[ Pobierz całość w formacie PDF ]
dnia 7 X 1922 r. w Lozannie, świadczy o istnieniu w Polsce również lóż
wyższych stopni. Loże te jednak pozostawały ściśle zakonspirowane.l9
W tym okresie istniały także w Polsce loże niemieckie o charakterze
protestanckim, które jednak nie podlegały Wielkiej Loży. Znajdowały się
one w następujących miejscowościach: Bydgoszcz, Chełmno, Tczew, Gnie-
zno, Grudziądz, Inowrocław, Katowice, Chojnice, Krotoszyn, Leszno,
Ostrów, Pszczyna, Poznań, Rawicz, Starogard i Toruń. Podlegały one wcze-
niej Wielkiej Loży berlińskiej, z chwilą powstania Polski utworzyły osobny
związek (Bund deutscher Freimaurerlogen in Polen) z siedzibą w Poznaniu.
wskrzeszonej, Warszawa 1944. Przedruk: Szczerbieć nr 7 (9) R. II:1992 s.19 -
20.
18 C. van Dalen's, Kalender fur Freimaurer, Lipsk 1933, s. 204. Por. L. Hass,
Skład osobowy
wolnomularstwa polskiego Drugiej Rzeczypospolitej (Wielka Loża Narodowa),
Pregląd
Histoiyczny R.1992 z. 4 s.131-169 Tenże, Masoneria polska... dz. cyt., s.153 -
352.
19 Rewe Internationale des Zocietes Secretes, nr 3, 20 I 1929, s. 81, podaje:
Najwyższa Rada
33-go stopnia Rytu Szkockiego Dawnego i Uznanego, Wielcy Dostojnicy: Wielki
Koman- dor
Andr Lej Strug Wielki Kanclerz Stanisław Stempowski; Por. L. Hass, Rozwój
organi- zacyjny
wolnomulaistwa w Polsce międzywojennej, Najnowsze Dzieje polski, R.1%9, T. XIV.
Na zjezdzie lóż masońskich niemieckich w Polsce, zwołanym w Gdańsku w
roku 1928, prof. Horneffer tak ujął eele masonerii niemieckiej w Polsce:
"Celem naszym jest praca nad odbudową potęgi narodu niemieckiego". Jak
podawał "Kalendar fur Freimaurer" na rok 1930, loże niemieckie w Polsce
pracowały pod dozorem "Wielkich lóż" niemieckich.20
Silnie rozwinięta w Polsce międzywojennej była żydowska organizacja
Bnai - Brith (hebr. "Synowie Przymierza"), założona w roku 1843 "dla obrony
międzynarodowych interesów żydowskich". Miała ona wyrazną strukturę
masońską. Organizacyjnie dzieliła się na obwody. Polska tworzyła obwód
trzynasty. Loża Bnai - Brith powstała w Polsce w 1924 r. Stolicą obwodu i
rezydencją władz naczelnych była pierwotnie Warszawa, a pózniej Kraków.
W 1929 r. XIII Dystrykt: Polska obejmował 10 lóż i około 900 członków. Do
polskiego dystryktu należały w 1936 r. następujące stowarzyszenia:
1. "Amicitia" w Poznaniu, zał.1885, liczące 31 członków;
2. "Esra" w Bielsku-Białej,1889, 95;
3. "Solidarność" w Krakowie,1892,174;
4. "Leopolis" we Lwowie,1899,191;
5. Stowarzyszenie im. Rafała Koscha w Lesznie,1905,16;
6. "Braterstwo" w Warszawie,1922,102;
7. "Humanitas" w Przemyślu,1924, 53;
8. "Concordia" w Katowicach,1883,118;
9. Stowarzyszenie im. Michała Sachsa w Królewskiej Hucie,1903, 55;
10. "Montefiore" w Aodzi,1926, 68;
11."Achduth" ("Jedność") w Stanisławowie,1928, 32.
Ponadto w sezonie letnim pracowała w Kiynicy specjalna loża Bnei Brith.21
Oprócz lóż masońskich pracujących w ramach szerszego systemu orga-
nizacyjnego, w Polsce międzywojennej istniał cały szereg niewielkich stowa-
rzyszeń wolnomularskich. Nie miały one dużego znaczenia społecznego, lecz
fakt ich istnienia jest z pewnością wart odnotowania. Do tej kategorii orga-
nizacji wolnomularskich należały m.in.:
- Międzynarodowy Mieszany Zakon Masoński "Prawa Człowieka" o cha-
rakterze teozoficznym, którego pierwsza polska loża powstała w Warszawie
w 1924 r. z incjatywy działaczy Polskiego Towarzystwa Teozoficznego: Wan-
dy Dynowskiej, Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza i Tadeusza Bibry. W
jego szeregach znalezli się m.in.: Stanisław Siedlecki (założyciel Instytutu
20 B. Chełmifiski, Masoneria w Polsce wspbtczesnej, Warszawa 1936, s. 78 - 84.
Na str 83
podano wiadomości o loży polskiej "Kościuszko" nr 1085, w dysktrykcie Bronx w
Nowym
Jorku, która jednak nie podlega Wielkiej Loży Polski. Por.: M. Skrudlik,
Masonecia w
Polsce, Katowice 1935, s. 36 - 43; L. Hass, Zasady w godzinie próby.
Wolnomulaistwo w
Europie Zrodkowo-Wschodniej 1929 -1941, Waiszawa 1987, s. 69 - 83; C. van
Dalen's,
Kalendar fur Freimaurer, Lipsk 1930, s. 286; T. Prus, O czterech motorach...,
dz. cyt.,
Szczerbiec, nć 2 - 3 (4 - 5), R. II:1992, s 21- 22.
21 B. Chchnifiski, dz.cyt., s. 95-104; L. Hass, dz. cyt.,s. 201 nn; M. Skrudlik,
dz.cyt., s. 40-42.
128 129
Wschodniego), Jan Feldman-Olaf (dziennikarz, na emigracji zmienił nazwi-
sko na Wolski), Wanda Wasilewska (córka Leona), Stanisław Podwysocki
(długoletni redaktor "Wiedzy i %7łycia"), Walentyna Grzybowska (skazana na
rok więzienia za działalność komunistyczną). Powstały loże Zakonu: w War-
szawie ("Zw. Graal", "Zw. Michał Archanioł", "Radosna Przyszłość"), w Kra-
kowie ("G6ra Wawel"), w Wilnie ("Orzeł i Pogofi"), w Katowicach ("Pokój");
- Niezależny Zakon Odd Fellows, który na terenie Polski powstał przez
ukonstytuowanie loży w oparciu o członków niemieckiej organizacji tego
typu działającej pod zaborem pruskim. Pierwsza loża polskiego dystiyktu
powstała w 1921 r. Członkami Odd Fellows byli m.in. A. Pawłowski (emeiy-
towany urzędnik Ministerstwa Komunikaeji), J. Guranowski (krytyk litera-
cki, właściciel kin), A. Zielony (właściciel sklepów), L. Jochelson (literat-
filozof). Zakon posiadał swć loże w Grudziądzu, Toruniu, Gnieznie, Pozna-
niu, Warszawie, Inowrocławiu, Aodzi;
- Zakon Martynistów o charakterze okultystyeznym założył w Warszawie
w 1918 r. Generalny Delegat Zakonu na Rosję dr Czesław Czyński (zm.
1932). Zwerbował on do Zakonu m.in. L. M. Freytaga (pracownik zarządu
miejskiego Warszawy), J. Jankowskiego (literat, jeden z twórców masonerii
okultystycznej w Polsce), Jerzego Brauna (literat), P. Chomicza (filozof,
wronskista), W. Lutosławskiego (prof. UJ, twórca m.in. Wszechnicy Mickie-
wicza i Seminarium Wychowania Narodowego), M. Cz. Przewóską (literat-
ka), J. Glassa (sędzia sądu Najwyższego, prczes Konsystorza Ewan-
gelicko-Augsburskiego), J. Bieleckiego (prof. chemii na Politechnice War-
szawskiej). W 1930 r. Czyński został oskarżony o satanizm i wymuszanie
samobójstwa na swych uczniach;
- Wielka Loża Rycerzy Ducha, będąea ekspozyturą Polskiego Towarzy-
stwa Okultystyczno-Filozoficznego, powstała na poezątku lat dwudziestych
z inejatywy Józefa Kowala, red. W. Zagierskiego, red. T. Porady, dra Guzo-
wskiego. Loża wydawała swój miesięcznik pt. "Swiątynia";
- Szkoła metapsychiczna, do której przedstawicieli należeli m.in. M.
Grużewski (artysta - malarz), A Gravier (prczes Polskiego Towarzystwa
Badań Psychieznych, redaktor "Zagadnień Metapsychicznych"), J. Zwitko=
[ Pobierz całość w formacie PDF ]