[ Pobierz całość w formacie PDF ]
wdzięcza tylko sobie. Jako akt jest powodem przejawiania się w postaci realności.
Ujawnia w tym "działaniu" swą naturę aktu. Jest jednak aktem zależnym. Ta ce-
cha zależności jest stała. Odsyła zarazem do pryncypium, które jest istotą i powo-
duje, że akt istnienia jest w danym bycie. Ponieważ w bycie obok istoty i istnienia
nie ma innych podstawowych pryncypiów, powodem tego, że akt istnienia jest w
bycie i urealnia istotę, musi być pryncypium zewnętrzne wobec bytu, ukonstytu-
owanego z istnienia i istoty. Ponadto natura aktu istnienia - jako zależnego - nie
może być niezależna od przyczyn, czyli samoistna. Samoistność musimy przypi-
sać temu pryncypium, od którego zależy, że zależny akt istnienia zapoczątkowuje
byt jednostkowy. To zewnętrzne pryncypium jest samym tylko istnieniem, gdyż
wskazuje na taką jego naturę sprawiony skutek, którym jest zależny od niego akt
istnienia. Przyczyna bowiem musi być tym, co sprawia.
Odkryta przez nas w strukturalnym ujęciu bytu cecha zależności zapocząt-
kowującego byt aktu istnienia, zależności od istoty, domaga się także zależności
samego aktu istnienia od takiego aktu spoza danego bytu, który jest tylko istnie-
niem, samym istnieniem. Takie istnienie nie zależy od przyczyn, gdyż jest pierw-
szą przyczyną wszystkiego, wszystkich zależnych aktów istnienia. Jako istnienie
niezależne, samo w sobie, gdyż takie domaga się zależny akt istnienia, jest istnie-
niem samoistnym, realnym pryncypium, wprost przyczyną zależnych aktów ist-
nienia, zapoczątkowujących byty jednostkowe, to znaczy takie, których akty ist-
26
nienia urealniły i zaktualizowały istotę. Jeżeli zależne akty istnienia zapoczątko-
wują byty jednostkowe i tylko one razem z istotami współstanowią te byty jako
ich wewnętrzne tworzywo, to wynika z tego, że zewnętrzny wobec tych bytów,
samoistny akt istnienia przyczynuje zależne akty istnienia poza sobą. To przyczy-
nowanie jest urealnianiem. Urealnianie ze strony samoistnego aktu istnienia nie
jest zapoczątkowywaniem, lecz stwarzaniem. Urealnianie jako stwarzanie nie jest
jednak procesem, "działaniem", powodowanym przez samoistne istnienie, lecz
tylko mocą, która sprawia, że zależny akt istnienia jest skutkiem wskazującym na
swą przyczynę. Ta zależność od przyczyny jest wewnątrz stworzonego aktu ist-
nienia, jest jego cechą. Nie zmienia więc natury istnienia samoistnego. To istnie-
nie zawsze pozostaje tylko samoistnym aktem, wypełniającym i stanowiącym cały
jego obszar bytowy. Samoistny akt istnienia jest więc bytem wypełnionym jed-
nym tylko pryncypium.
Zależne w swojej naturze istnienie stworzone pozwala nam więc odkryć
istnienie samoistne, tłumaczące pojawienie się zależnego istnienia zapoczątkowu-
jącego byt jednostkowy. Cały więc byt nabywa charakteru skutku i zależności od
zewnętrznej przyczyny istnienia. Ta przyczyna powoduje, zgodnie ze swą naturą,
tylko zależne akty istnienia.
Te akty zależne urealniają możność i aktualizują jej ukonstytuowanie się w
formę i jakąś postać możności, np. w materię. Tego ukonstytuowania nie powodu-
je zależny akt istnienia bytu jednostkowego, gdyż wszystkie akty istnienia tylko
urealniają i aktualizują. Nie można jednak przyjąć, że istoty bytów same konsty-
tuują się w formę i materię. Byłoby to niezgodne z faktem, że cały byt jest uprzy-
czynowany. Nie można też przyjąć, że jakikolwiek byt lub któreś z jego pryncy-
piów jest przyczyną siebie. Nie można być przyczyną siebie. Gdyby jakikolwiek
byt był przyczyną siebie, to byłby tą przyczyną wtedy, gdy nie istnieje, i wówczas
niebytowi przypisywalibyśmy istnienie. Niebyt i byt stałyby się tym samym. Na-
wet samoistne istnienie nie jest przyczyną siebie. Po prostu jest, gdyż do natury
istnienia należy, że poza istnieniem nie ma przyczyn. Samoistne istnienie, nie
mając przyczyn, zawsze jest. Wskazują na jego realność realne istnienia zależne.
Wynika z tego wszystkiego, że konstytuowanie się istoty wymaga także ze-
wnętrznych pryncypiów.
b) Substancje przyczynami celowymi istoty bytów
Natura istoty wskazuje na właściwe jej pryncypia zewnętrzne. Te pryncy-
pia nie są przyczynami sprawczymi istoty, gdyż urealnia ją i aktualizuje we-
wnętrzny w bycie, zależny akt istnienia. Zewnętrzne pryncypia istoty mogą być
tylko wzorem, modelem istoty, jej miarą o charakterze celu. Nazywa się je wła-
śnie przyczynami celowymi. Znaczy to, że są dla istoty obrazem tego, czym ma
być ta istota. Nie jest to jednak obraz i cel tylko myślny. Przyczyny celowe są
substancjami i całą swą istotą realnie wpływają na możność bytu jednostkowego.
Wywołuje to takie realne upodobnienie i wymierzenie możności, że istnienie da-
nego bytu musi to podobieństwo i miarę możności zaktualizować w swą istotę.
Dla wyjaśnienia wpływu przyczyn celowych na możność bytu jednostko-
wego rozważmy istotę człowieka. Strukturalne ujęcie istoty człowieka ukazuje
27
nam ją jako duszę i ciało. Dusza nie zawiera w swej strukturze materii. Taką jej
budowę musiały wyznaczyć substancje podobnie nie zawierające w swej struktu-
rze materii, substancje czysto duchowe. W istocie człowieka akt istnienia zaktu-
alizował także ciało. Musiały je wymierzyć substancje, których forma wywołuje
w nich tylko wymiary i ruch. Podłożem wymiarów i ruchu jest tylko rozciągłość.
Tymi przyczynami ciała mogą być najprostsze struktury materialne i kody gene-
tyczne rodziców. Rodzice, jako duchowo-cielesne byty jednostkowe, ponadto
oddziałują na dziecko swoją psychiką, a matka swym ludzkim organizmem, gdyż
w jego obszarze dojrzewa do urodzenia człowiek. Rodzice są więc przyczynami
celowymi istoty człowieka w odniesieniu do jego ciała i psychiki.
Substancje, pełniące role przyczyn celowych, są zewnętrznymi przyczy-
nami istoty jednostkowych bytów.
Powstanie bytu jednostkowego i jego struktury wyjaśniają cztery zarazem
działające przyczyny. Są to dwie przyczyny wewnętrzne i dwie zewnętrzne. Dwie
[ Pobierz całość w formacie PDF ]